All in the family: Jacopo,Gentile en Giovanni Bellini

De titel van deze lezing heb ik ontleend aan een publiekslezing die werd gehouden in de National Gallery in Londen ter gelegenheid van de tentoonstelling
Bellini and the East 12 april - 25 juni 2006.

Van Jacopo Bellini (Venetië, ca. 1400 - 1470-71), de vader van de Venetiaanse kunstenaarsfamilie waarmee de renaissanceschilderkunst in Venetië begint, zijn maar een paar olieverfschilderijen bekend.

Des te belangrijker zijn de bewaard gebleven schetsboeken van zijn hand - het ene bevindt zich in het British Museum en het andere in het Louvre. In het testament van Jacopo wordt het atelier met inboedel - waaronder de schetsboeken - nagelaten aan zijn weduwe. Zij, op haar beurt, laat alles na aan Gentile. Giovanni wordt in het testament niet genoemd, een element dat bijdraagt aan de hardnekkige mythe als zou hij een bastaardzoon zijn geweest.

Jacopo noemde zijn oudste zoon Gentile, ter ere van zijn leermeester Gentile da Fabriano. Gentile da Fabriano wordt beschouwd als de meester bij uitstek van de zogenaamde 'weke stijl', de Internationale Gotiek. In 1423 volgde Jacopo zijn meester naar Florence, waar hij kennismaakte met de nieuwe stijl van Brunelleschi, Donatello en Masaccio.

In 1424 keerde Jacopo terug naar Venetië waar hij een eigen atelier begon. Vanaf 1450 werkten daar ook zijn zonen Gentile en Giovanni.

Gentile Bellini (Venetië, ca. 1430-1507), werkt, samen met zijn broer Giovanni, geruime tijd als leerling en medewerker van zijn vader Jacopo, en begint zijn solocarrière in de loop van de jaren zestig. Vanaf die tijd krijgt hij opdrachten van de Republiek o.a. portretten van doges. In 1479 wordt hij naar Constantinopel gestuurd voor een deels diplomatieke, deels artistieke missie. Hij schildert daar o.a. het portret van sultan Mehmed II, nu in de National Gallery te Londen. Gentile komt pas een jaar later terug, met de titel van bey en overladen met eerbewijzen en geschenken.

Gentile Bellini is een typisch voorbeeld van een gespecialiseerde schilder: hij 'portretteert' niet alleen mensen maar ook steden. Aan hem danken we misschien wel de eerste echte gezichten op Venetië, gemaakt op het hoogtepunt van zijn carrière.

In opdracht van de rijke en machtige Scuola di San Giovanni Evangelista schildert hij drie van de negen doeken, teleri, met de Verhalen van het Kruis, die zich nu in de Galleria dell`Accademia bevinden.

Giovanni Bellini (Venetië, ca. 1433 - 1516), net als zijn broer Gentile leerling en medewerker van hun vader Jacopo, wordt beschouwd als de grondlegger van de Venetiaanse schilderkunst.

Een belangrijke aanzet om de vormentaal van de gotische schilderkunst te hervormen, is de confrontatie met het werk van zijn zwager Andrea Mantegna. De rationele, sculpturale stijl, de beheersing van de perspectief en het strenge realisme hebben diepe invloed op de jonge Giovanni. Een paar vroege werken van Giovanni verwijzen naar soortgelijke composities van Mantegna, maar Giovanni laat al snel een andere benadering van het licht en de natuur zien, en voegt menselijkheid toe aan het strenge realisme.

In zijn vroege schilderijen werkte Bellini met tempera, maar vanaf de jaren zeventig maakt hij steeds meer en meer gebruik van de mogelijkheden van olieverf. In het vroege werk wordt de weergave van de figuren grotendeels bereikt door een duidelijke omtreklijn, terwijl in het latere werk dit voor een groot deel wordt overgelaten aan het spel van licht en schaduw.

De late schilderijen van Giovanni worden gekenmerkt door de diepte van de kleur, die bereikt werd door rijke primaire kleuren tegen elkaar te zetten, verlicht door een intens licht, met diepe schaduwen. Een prachtig voorbeeld is de Sacra Conversazione uit 1505 in de San Zaccaria, volgens mij 'de mooiste Bellini van de wereld'.

In 1479, tijdens de diplomatieke missie naar Constantinopel van zijn broer Gentile, treedt Giovanni op als diens vervanger bij de decoratie van de Zaal van de Grote Raad in het Dogenpaleis. De zes grote historiestukken zijn, samen met werken van andere beroemde schilders, bij de brand van 1577 verloren gegaan. Vanaf 1483 is Giovanni Bellini de officiële schilder van de Republiek Venetië, met een zeer efficiënte werkplaats waar Lotto, Giorgione en Titiaan hun opleiding krijgen.

Het werk van Giovanni is zeer divers, met portretten en altaarstukken en met ontelbaar veel versies van zijn lievelingsthema, de absolute bestseller van zijn atelier, de panelen met de Madonna met Kind. Tegen het einde van zijn leven wijdt de tachtigjarige Bellini zich ook aan profane thema`s, zoals het Feest van de Goden uit 1514, nu in de National Gallery in Washington, en het Meisje voor de spiegel, in het Kunsthistorisches Museum in Wenen dat hij schilderde in het jaar voor zijn dood.