Welkom bij Kunst-lezingen.nl

In de schilderkunst is de Renaissance in Venetië pas tot volle wasdom gekomen met Giovanni Bellini, die in de San Zaccaria vertegenwoordigd is met een schitterend altaarstuk boven het eerste altaar aan de noordzijde van het schip.

Giovanni Bellini heeft de idealen van de Renaissance kunnen vertalen in een Venetiaans idioom, en dit altaarstuk laat zien hoe voortreffelijk hij daarin is geslaagd. Het schilderij verklaart voor een groot deel waarom de strenge heiligen van Andrea Castagno in Venetië zo weinig invloed hebben gehad.

Dit altaarstuk maakt deel uit van het oorspronkelijke altaar - de architectuur van het altaar, toegeschreven aan Pietro Lombardo, wordt herhaald in het schilderij - en is een nieuwe interpretatie van het renaissancistische altaarstuk, met een 'open' architectuur aan beide zijden zodat het licht van het landschap naar binnen valt.

De bomen - links een vijgenboom en rechts een ratelpopulier - verwijzen naar het toekomstig lijden van het Jezuskind. De vijgenboom wordt in verband gebracht met de zondeval, en dus met de verlossing. Volgens de kerkvaders was de vrucht die Eva plukte van de boom van kennis van goed en slecht, geen appel maar een vijg. In middeleeuwen legenden wordt verteld dat het kruishout afkomstig was van een esp of ratelpopulier.

De hanglamp van glas uit Murano op de voorgrond fungeert als overgang tussen de ruimte van de beschouwer naar de fictieve ruimte van het schilderij. In de ketting waarmee de lamp is bevestigd bevindt zich een struisvogelei, symbool van de maagdelijkheid van Maria. De legende wil dat struisvogelhennen ook zonder bevruchting kuikens ter wereld kunnen brengen. Zij leggen hun ei in het hete zand, waarna het door de zon wordt uitgebroed.

De gebeeldhouwde kop boven de troon zou David voorstellen, de voorvader van Jezus, en, volgens een ingenieuze constructie, ook van zijn moeder Maria.

De heiligen - van links naar rechts Petrus, Catharina, Lucia en Hiëronymus - staan bijna te dicht bij ons, waardoor zij wat vaag lijken, terwijl de Madonna en Kind helder en duidelijk uitkomen.

Er worden vier werelden afgebeeld: Byzantium, de klassieke oudheid, de Renaissance en uiteraard het christelijk geloof.

Ik citeer uit Renaissance van Andrew Graham-Dixon:

Veel verschillende geschiedenissen van kunst en religie komen samen in deze voorstelling. De halve koepel van het mozaïek boven de Madonna met Kind, waarvan ieder detail met veel liefde geschilderd is, verwijst naar de San Marco, naar de pracht van Byzantium, in schaduwen gehuld maar nog niet vergeten.

De geschilderde architectuur maakt dit schilderij tot een 'renaissance'-schilderij in de letterlijke betekenis van het woord, een schilderij dat ernaar streeft de verloren schoonheid van de Oudheid te doen herleven.

Het kwetsbare lichaam van het Christuskind, dat oneindig teder wordt vastgehouden, is een teken van de voortgaande erfenis van de franciscaanse beweging.

In de ongehoorde melodie die de engel speelt aan de voet van de troon van de Madonna weerklinkt de harmonie van de hemelse sferen waarin deze Sacra conversazione - sacra meditazione zou een betere term zijn - plaatsvindt.

Gombrich in Eeuwige schoonheid:

Een engel aan de voet van het altaar speelt zachtjes op de viool, terwijl de heiligen rustig aan weerskanten van de troon staan: Petrus met zijn sleutel en zijn boek, Sint Catharina met de martelaarspalm en het gebroken wiel, de heiligen Lucy en Hiëronymus, de geleerde die de Bijbel in het Latijn vertaalde en die Bellini daarom lezend in zijn boek heeft voorgesteld.

Er zijn in Italië en elders heel wat madonna`s geschilderd voor en na deze tijd, maar er zijn er niet veel opgevat met zo`n waardigheid en rust. In de Byzantijnse traditie werd de maagd altijd stijf geflankeerd door de heiligen afgebeeld. Bellini wist hoe hij leven moest brengen in een eenvoudige, symmetrische schikking zonder de orde in gevaar te brengen. Hij wist ook hoe hij de traditionele gestalten van de H. Maagd en de heiligen in echte levende wezens moest veranderen zonder hen van hun oude karakter en waardigheid te ontdoen.

Hij offerde zelfs de gevarieerdheid en de individualiteit van het werkelijke leven niet eens op - zoals Perugino tot op zekere hoogte had gedaan. St. Catharina met haar dromerige glimlach en de H. Hiëronymus, de oude geleerde verdiept in zijn boek, zijn op hun manier echt genoeg, hoewel ook zij niet minder dan Perugino`s figuren tot een andere, ernstiger en schoner wereld schijnen te behoren, maar een wereld doorgoten met dat warme en bovennatuurlijke licht dat dit schilderij vervult.

San Zaccaria: Altaarstuk van Bellini